ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣର ପରିଚାଳନା ଦକ୍ଷତା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ: ପଞ୍ଚମ ଚକ୍ରର ଅନ୍ତିମ ରିପୋର୍ଟ

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ : ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘ (ଆଇୟୁସିଏନ୍), ସଂରକ୍ଷିତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶ୍ୱ ଆୟୋଗ ଢାଞ୍ଚାରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି, ପ୍ରବନ୍ଧନ ପ୍ରଭାବଶୀଳତା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ (ଏମଇଇ) ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଏବଂ ଏହାର ସହିତ ସମ୍ପର୍କିତ ଲ୍ୟାଣ୍ଡସ୍କେପ୍ କନେକ୍ଟିଭିଟିର ପରିଚାଳନା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସହାୟତା ଏବଂ ଉନ୍ନତି କରିବା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପକରଣ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି । ଭାରତରେ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ ଦୁନିଆଁରେ ଉନ୍ନତ ସଂରକ୍ଷଣ ମଡେଲ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଯାହା ଜୈବ ବିବିଧତାର ସଂରକ୍ଷଣ ଏବଂ ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ପ୍ରାକୃତିକ ବାସସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇଥାଏ । ପ୍ରକୃତି ଆଧାରିତ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ପାଇଁ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥଳ ଅଟେ । ୨୦୦୬ ରେ ଏହାର ସ୍ଥାପନା ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରାଧିକରଣ (ଏନଟିସିଏ) ଏବଂ ଭାରତୀୟ ବନ୍ୟଜୀବ ସଂସ୍ଥାନ (ଡବ୍ଲୁଆଇଆଇ) ଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ଆୟୋଜିତ କରାଯାଉଥିବା ଏମଇଇ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାକୁ ସଫଳ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ର ମାର୍ଗ ପ୍ରଶସ୍ତ କରିଛି ।

ଭାରତ ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ଏକମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ଯିଏକି ଦେଶରେ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣର ପାଞ୍ଚଟି ଚକ୍ରକୁ ସଂସ୍ଥାପିତ ଏବଂ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ସମାପ୍ତ କରିଛି । ଏହା ୧୮ ଟି ରାଜ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଥିବା ୫୩ ଟି ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭର ଏକ ନେଟୱାର୍କ ଘୋଷଣା କରିଛି ଯାହା ୭୫,୭୯୬.୮୩ ବର୍ଗ କିମି ଅଟେ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ୨୦୨୨ ମସିହାରେ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭର ଏମଇଇ ର ପଞ୍ଚମ ଚକ୍ରରେ ଏମଇଇ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ମୋଟ ୫୧ ଟି ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭକୁ ସ୍ବାଧୀନ ଭାବରେ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯାଇଛି। ଦେଶର ୫୧ ଟି ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳରେ ଜଣେ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଏବଂ ୨-୩ ସଦସ୍ୟ ରହିଥିଲେ (ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପରିଚାଳନାରେ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଭାବରେ ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭ / ସଂରକ୍ଷିତ କ୍ଷେତ୍ର ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଭିଜ୍ଞତା ଥିବା ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଆଇଏଫଏସ ଅଧିକାରୀ)। ଏଥିସହ ୱାଇଲ୍ଡ ଲାଇଫ୍ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ (ଡବ୍ଲୁଆଇଆଇ) ର ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ ଏହି ବ୍ୟାୟାମ କରିବା ପାଇଁ ବୈଷୟିକ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ବ୍ୟାୟାମର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ, ନିରପେକ୍ଷ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଦଳ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁଯାୟୀ ଏମଇଇ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ସମସ୍ତ ୫୧ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ପରିଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଫିଲ୍ଡ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଦାଖଲ ହୋଇଥିବା ସହାୟକ ଦଲିଲଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ରସ୍ ଯାଞ୍ଚ କରିବା ପରେ ଏମଇଇ ସ୍କୋର କାର୍ଡ ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ।

ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭଗୁଡିକର ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ସମାନତା ଆଣିବା ଏବଂ କରାଯିବାକୁ ଥିବା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନଗୁଡିକ ସହିତ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନକାରୀଙ୍କୁ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ, ବୈଷୟିକ ମାନୁଆଲରେ ଅତୀତର ଚକ୍ର ପରଠାରୁ ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ସାମାନ୍ୟ ପରିଶୋଧିତ ହୋଇଛି। ଏମଇଇ ଫ୍ରେମୱାର୍କର ଛଅଟି ଉପାଦାନର ପ୍ରତ୍ୟେକର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ପାଇଁ, ଭାରତରେ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭର ଏମଇଇ ପାଇଁ ୩୩ ଟି ମାନଦଣ୍ଡ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ମାନଦଣ୍ଡ / ସୂଚକକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଓଜନ ନ୍ୟସ୍ତ କରିବା ପରେ ସ୍କୋରିଂକୁ ଅଧିକ ଅବଜେକ୍ଟିଭ୍ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ମ୍ୟାଟ୍ରିକ୍ସ ବିକଶିତ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ସମସ୍ତ ୩୩ ଟି ‘ମାନଦଣ୍ଡ / ସୂଚକ’ର ସ୍କୋରଗୁଡିକ ୫୧ ଟି ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭ ପାଇଁ ଏକତ୍ର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ପାଇଁ ଶତକଡ଼ା ମୂଲ୍ୟାୟନ ଗଣନା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସର୍ବାଧିକ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସ୍କୋରର ଶତକଡ଼ା ଉପରେ ଆଧାର କରି ଫଳାଫଳକୁ ଚାରୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛି: ୫୦-୫୯% ‘ଉନ୍ନତ’ ଭାବରେ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କିତ ହୋଇଛି; ୬୦-୭୪% ‘ଭଲ’ ଭାବରେ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଯାଇଛି; ୭୫-୮୯% ‘ବହୁତ ଭଲ’ ଏବଂ> = ୯୦% “ଉତ୍କୃଷ୍ଟ” ଭାବରେ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ବର୍ଗଗୁଡିକର ସାମାନ୍ୟ ରୂପାନ୍ତର ଏବଂ ଏମଇଇ ର ୫ମ ଚକ୍ର ସମୟରେ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ବହୁ ଉନ୍ନତି (ଉଚ୍ଚ ସ୍କୋରଗୁଡିକ> = ୯୦%) ରହିବା ପାଇଁ “ଉତ୍କୃଷ୍ଟ” ବର୍ଗର ପରିଚୟ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ବର୍ଗଗୁଡିକ ଏମଇଇ ର ପୂର୍ବ ଚକ୍ର ସହିତ ତୁଳନାତ୍ମକ ବୋଲି ନିଶ୍ଚିତ କରିବାକୁ ଯତ୍ନ ନିଆଯାଇଥିଲା, ଯଥା, ପୂର୍ବ ଚକ୍ରଗୁଡିକର ବହୁତ ଭଲ ବର୍ଗକୁ ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯଥା, ଏହି ଚକ୍ରରେ ବହୁତ ଭଲ ଏବଂ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀ ।

୨୦୨୨ ରେ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭର ଏମଇଇ ର ପଞ୍ଚମ ଚକ୍ରର ଫଳାଫଳଗୁଡିକ ୫୧ ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭ ପାଇଁ ୭୮.୧% (୫୦% ରୁ ୯୪% ମଧ୍ୟରେ) ର ମୋଟ ସ୍କୋର ସୂଚାଇଥାଏ ।

ସମୁଦାୟ ୧୨ଟି ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭ ‘ଉତ୍କୃଷ୍ଟ’ ଶ୍ରେଣୀ ହାସଲ କରିଛନ୍ତି, ତାପରେ ‘ବହୁତ ଭଲ’ ବର୍ଗରେ ୨୧ଟି ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ, ‘ଭଲ’ ବର୍ଗରେ ୧୩ଟି ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଏବଂ ‘ମେଳା’ ବର୍ଗରେ ୫ଟି ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ।

ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭର ଏମଇଇ ର ୫ମ ଚକ୍ର ଦେଶରେ ବ୍ୟାଘ୍ର ରିଜର୍ଭ ନେଟୱାର୍କ (ଟିଆରଏନ୍) ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଉପରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଗୁଣାତ୍ମକ ଏବଂ ପ୍ରାମଣିକ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛି। ଟିଆରଏନ ଏକାଧିକ ‘ଶକ୍ତି’ ଧାରଣ କରେ ଯାହା ଏକ ଉଚ୍ଚ ସ୍ତରର ଉତ୍କର୍ଷତା ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଏବଂ ଉନ୍ନତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।

ଗ୍ଲୋବାଲ ବ୍ୟାଘ୍ର ଦିବସ ପାଳନ ପାଇଁ କର୍ବେଟ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭରେ ଆୟୋଜିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ କେନ୍ଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ ଅଶ୍ୱିନୀ କୁମାର ଚୌବେଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏକ ବିସ୍ତୃତ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରୁ ଅଜୟ ଭଟ୍ଟ ମଧ୍ୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।